(ฉ) ‘‘กตเม ทฺเว ธมฺมา ทุปฺปฏิวิชฺฌา? โย จ เหตุ โย จ ปจฺจโย สตฺตานํ สํกิเลสาย, โย จ เหตุ โย จ ปจฺจโย สตฺตานํ วิสุทฺธิยาฯ อิเม ทฺเว ธมฺมา ทุปฺปฏิวิชฺฌาฯ

(ช) ‘‘กตเม ทฺเว ธมฺมา อุปฺปาเทตพฺพา? ทฺเว ญาณานิ – ขเย ญาณํ, อนุปฺปาเท ญาณํฯ อิเม ทฺเว ธมฺมา อุปฺปาเทตพฺพาฯ

(ฌ) ‘‘กตเม ทฺเว ธมฺมา อภิญฺเญยฺยา? ทฺเว ธาตุโย – สงฺขตา จ ธาตุ อสงฺขตา จ ธาตุฯ อิเม ทฺเว ธมฺมา อภิญฺเญยฺยาฯ

(ญ) ‘‘กตเม ทฺเว ธมฺมา สจฺฉิกาตพฺพา? วิชฺชา จ วิมุตฺติ จฯ อิเม ทฺเว ธมฺมา สจฺฉิกาตพฺพาฯ

‘‘อิติ อิเม วีสติ ธมฺมา ภูตา ตจฺฉา ตถา อวิตถา อนญฺญถา สมฺมา ตถาคเตน อภิสมฺพุทฺธาฯ

ตโย ธมฺมา

[353] ‘‘ตโย ธมฺมา พหุการา, ตโย ธมฺมา ภาเวตพฺพา…เป.… ตโย ธมฺมา สจฺฉิกาตพฺพาฯ

(ก) ‘‘กตเม ตโย ธมฺมา พหุการา? สปฺปุริสสํเสโว, สทฺธมฺมสฺสวนํ, ธมฺมานุธมฺมปฺปฏิปตฺติฯ อิเม ตโย ธมฺมา พหุการาฯ

(ข) ‘‘กตเม ตโย ธมฺมา ภาเวตพฺพา? ตโย สมาธี – สวิตกฺโก สวิจาโร สมาธิ, อวิตกฺโก วิจารมตฺโต สมาธิ, อวิตกฺโก อวิจาโร สมาธิฯ อิเม ตโย ธมฺมา ภาเวตพฺพาฯ

(ค) ‘‘กตเม ตโย ธมฺมา ปริญฺเญยฺยา? ติสฺโส เวทนา – สุขา เวทนา, ทุกฺขา เวทนา, อทุกฺขมสุขา เวทนาฯ อิเม ตโย ธมฺมา ปริญฺเญยฺยาฯ

(ฆ) ‘‘กตเม ตโย ธมฺมา ปหาตพฺพา? ติสฺโส ตณฺหา – กามตณฺหา, ภวตณฺหา, วิภวตณฺหาฯ อิเม ตโย ธมฺมา ปหาตพฺพาฯ

(ง) ‘‘กตเม ตโย ธมฺมา หานภาคิยา? ตีณิ อกุสลมูลานิ – โลโภ อกุสลมูลํ, โทโส อกุสลมูลํ, โมโห อกุสลมูลํฯ อิเม ตโย ธมฺมา หานภาคิยาฯ

(จ) ‘‘กตเม ตโย ธมฺมา วิเสสภาคิยา? ตีณิ กุสลมูลานิ – อโลโภ กุสลมูลํ, อโทโส กุสลมูลํ, อโมโห กุสลมูลํฯ อิเม ตโย ธมฺมา วิเสสภาคิยาฯ

(ฉ) ‘‘กตเม ตโย ธมฺมา ทุปฺปฏิวิชฺฌา? ติสฺโส นิสฺสรณิยา ธาตุโย – กามานเมตํ นิสฺสรณํ ยทิทํ เนกฺขมฺมํ, รูปานเมตํ นิสฺสรณํ ยทิทํ อรูปํ, ยํ โข ปน กิญฺจิ ภูตํ สงฺขตํ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนํ, นิโรโธ ตสฺส นิสฺสรณํฯ อิเม ตโย ธมฺมา ทุปฺปฏิวิชฺฌาฯ

(ช) ‘‘กตเม ตโย ธมฺมา อุปฺปาเทตพฺพา? ตีณิ ญาณานิ – อตีตํเส ญาณํ, อนาคตํเส ญาณํ, ปจฺจุปฺปนฺนํเส ญาณํฯ อิเม ตโย ธมฺมา อุปฺปาเทตพฺพาฯ

(ฌ) ‘‘กตเม ตโย ธมฺมา อภิญฺเญยฺยา? ติสฺโส ธาตุโย – กามธาตุ, รูปธาตุ, อรูปธาตุฯ อิเม ตโย ธมฺมา อภิญฺเญยฺยาฯ

(ญ) ‘‘กตเม ตโย ธมฺมา สจฺฉิกาตพฺพา? ติสฺโส วิชฺชา – ปุพฺเพนิวาสานุสฺสติญาณํ วิชฺชา, สตฺตานํ จุตูปปาเต ญาณํ วิชฺชา, อาสวานํ ขเย ญาณํ วิชฺชาฯ อิเม ตโย ธมฺมา สจฺฉิกาตพฺพาฯ

‘‘อิติ อิเม ติํส ธมฺมา ภูตา ตจฺฉา ตถา อวิตถา อนญฺญถา สมฺมา ตถาคเตน อภิสมฺพุทฺธาฯ

จตฺตาโร ธมฺมา

[354] ‘‘จตฺตาโร ธมฺมา พหุการา, จตฺตาโร ธมฺมา ภาเวตพฺพา…เป.… จตฺตาโร ธมฺมา สจฺฉิกาตพฺพาฯ

(ก) ‘‘กตเม จตฺตาโร ธมฺมา พหุการา? จตฺตาริ จกฺกานิ – ปติรูปเทสวาโส, สปฺปุริสูปนิสฺสโย [สปฺปุริสุปสฺสโย (สฺยา. กํ.)], อตฺตสมฺมาปณิธิ, ปุพฺเพ จ กตปุญฺญตาฯ อิเม จตฺตาโร ธมฺมา พหุการาฯ

(ข) ‘‘กตเม จตฺตาโร ธมฺมา ภาเวตพฺพา? จตฺตาโร สติปฏฺฐานา – อิธาวุโส, ภิกฺขุ กาเย กายานุปสฺสี วิหรติ อาตาปี สมฺปชาโน สติมา วิเนยฺย โลเก อภิชฺฌาโทมนสฺสํฯ